مهدورالدم به چه معناست و حکم و مجازات آن در قانون به چه صورت است؟

مهدورالدم به چه معناست؟

مهدور از جمله اصطلاحات فقه اسلامی می باشد که به فردی که خونش باطل بوده و قانون از آن حمایت نمی کند اطلاق می شود. یعنی کسی که در برابر خون او قصاص یا دیه ای وجود ندارد. واژه عربی مهدور از ریشه هدر به معنای باطل می باشد و به فردی که خونش هدر است اطلاق می شود. مهدورالدم در برابر محقون الدم قرار می گیرد که اشاره به فردی دارد که کشتن وی سبب قصاص می شود.

نسبی یا مطلق بودن مهدور الدم

ممکن است مهدورالدم بودن مطلق یا نسبی باشد. به این صورت که در حالت مطلق هر کسی فرد مهدورالدم را بکشد، قصاص یا دیه ای نخواهد داشت. نمونه‌ی این حالت کافر حربی و ساب‌النبی است که مهدور الدم بوده و مقابله با وی وظیفه ی شرعی مسلمان است. گاهی ممکن است فردی به طور نسبی مهدورالدم باشد. برای مثال قاتلی که دست به قتل عمد بزند، نسبت به اولیای دم مقتول مهدورالدم می باشد و آن‌ها مجاز به قصاص وی هستند. اما این قاتل نسبت به دیگر افراد مهدورالدم نمی باشد و آن را معصوم الدم می شمارند.

انواع مهدورالدم

افرادی که با ارتکاب جرم از شمول حمایت قانون و شرع خارج میشوند به دو گروه کلی قابل تقسیم‌اند :

• گروهی که در برابر همه مسلمانان مهدورالدم قلمداد میشوند که چنین افرادی مهدورالدم مطلق می باشند. مانند ساب النبی
• گروهی که در برابر شخص یا اشخاص خاصی مهـدورالدم هستند که چنین افرادی مهدورالدم نسبی هستند. مانند قاتل که صرفا در برابر اولیای دم مهدورالدم محسوب میشود.

جایز بودن قتل فرد مهدورالدم

اگر چه مهدورالدم در قانون وجود دارد و شرع اسلام نیز در مواردی اجازه ی قصاص و مقابله را داده است. اما نظر برخی از فقها بر آن است که همه‌ی افراد نمی توانند خودشان تصمیم بر قتل و قصاص گیرند. رسیدگی به جرایم در حکومت اسلامی به حاکم سپرده شده و قوه ی قضاییه چنین وظیفه ای را دارد. بر این اساس که هر فردی بنا بر علم خود تصمیم به انجام چنین کند سبب هرج و مرج خواهد شد. البته ماده‌ی ۳۰۳ قانون مجازات اسلامی در خصوص وضعیتی که فردی به قتل برسد، اما مستحق قصاص نبوده و مهدور الدم هم نباشد اظهار نظر کرده است. در این وضع فردی که مرتکب قتل شده و این قتل به خاطر تصور اشتباهش بوده به قصاص محکوم نشده و تنها باید دیه پرداخت کند.

قتل شخص به تصور اشتباه مهدورالدم بودن او

البته ممکن است فردی به اشتباه و با تصور مهدور الدم بودن دیگری آن شخص را به قتل رساند. در حالی که او مهدورالدم نبوده است در این حالت مطابق با قانون، مرتکب این عمل قصاص نخواهد شد و تنها محکوم به پرداخت دیه خواهد بود.

مصادیق جرائمی که سبب مهدورالدم بودن می شود

اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اسلامی شدن قوانین کیفری و حقوقی است. به این ترتیب فقه اسلامی وارد قانون می شود. در قوانین مختلفی اشاره می شود که در چه مواردی خون شخص هدر می باشد. و صدمات جسمی با علل شرعی علیه فرد مباح دانسته شده است.

ماده‌ی ۳۰۳ قانون مجازات اسلامی پنج دسته از افراد را مهدورالدم معرفی می کند که بر مبنای این ماده قتل این افراد موجب قصاص و دیه نمی شود. سه دسته مهدورالدم مطلق و دو دسته مهدورالدم نسبی هستند.

فردی که مرتکب جرم حدی مستوجب سلب حیات شود، مرتکب جرم حدی مستوجب قطع عضو شود (مشروط بر این که جنایت وارد شده بیش از مجازات حدی وی نباشد) و شخص متجاوز یا کسی که تجاوز او قریب الوقوع است مهدور الدم مطلق شناخته شده اند.

در حالت نسبی، نخستین مورد آن است فرد مجرم مستحق قصاص نفس یا عضو فقط نسبت به صاحب حق قصاص شود. مثال آن همان قتل عمد است که فرد قاتل باید به قصاص برسد یا دیه ورداخت کند اما حق قصاص فقط متعلق به اولیای دم است و نه سایر افراد.

در ماده‌ی ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی، قانونگذار به شوهر این اجازه را می دهد که اگر همسر خود را در حال زنا مشاهده کند و علم به آن داشته باشد که وی فرمانبرداری نمی‌کند، زوجه و اجنبی را به قتل رساند. البته این قانون قیودی دارد که این حالت را محدود می‌کند و شوهر باید علم به آن داشته باشد که همسر وی از روی رضایت این کار را انجام داده است.