بررسی نقش و اختیارات دادستان در نظام قضایی
ارسال شده توسط وکیل پایه یک دادگستری در ۱۴۰۰-۱۰-۲۸
اختیارات دادستان در نظام قضایی
در دادسرا بالاترین مقام دادستان است که بسیاری از وظایف افراد در آن جا زیر نظر وی و پس از تایید و تعیین این مقام صورت می گیرد. اما با همه وجود اهمیت و نقش این مقام قضایی در رسیدگی‌های کیفری، شهروندان و افراد با فعالیت ها و اختیارات دادستان آشنایی اندکی برخوردارند. دادستان را در واقع می توان نماینده جامعه در دادسرا محسوب کرد که پیگیر اجرای عدالت و دفاع از حق و حقوق مردم می باشد.
نقش و اختیارات دادستان
در گذشته به دادستان، مدعی العموم، صاحب منصب پارکه یا وکیل جماعت می گفتند. اولین وظیفه قضایی دادستان ریاست بر دادسرا است و از دیگر وظایف مهم دادستان می توان به تامین امنیت و پاسداری از آن در جامعه اشاره کرد. در ادامه به چند مورد از نقش ها و اختیارات دادستان پرداهته شده است.
اظهار نظر نسبت به قرارهای بازداشت
اظهارنظر نسبت به قرارهای نهایی بازپرس برای مثال منع تعقیب، موقوفی تعقیب و مجرمیت. به عبارتی دیگر، تحقق قانونی و اعتبار قرارهای مزبور، منوط به موافقت دادستان است و چنانچه وی با هر کدام موافق نباشد و بازپرس نظر دادستان را نپذیرد، برای تعیین تکلیف، پرونده به دادگاه ارسال می شود.
انجام تحقیقات مقدماتی در جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری استان نیست، با این توضیح که در جرایم مهم مانند قتل عمد و سایر موضوعاتی که در صلاحیت دادگاه کیفری استان است، امر تحقیق پرونده‌ها با بازپرس و نظارت آن با دادستان است. در سایر جرایم، با وجود اینکه بازپرس مجاز به انجام تحقیقات است، دادستان و معاون او و یا دادیار نیز می‌توانند انجام تحقیقات مقدماتی پرونده را عهده‌دار شوند
حضور در دادگاه جزایی اعم از بدوی و تجدیدنظر
با این توضیح که جلسه محاکمه دادگاهی که به امر کیفری رسیدگی می کند، بدون حضور دادستان رسمی و قانونی نیست. دادستان یا راسا حاضر می‌شود و یا معاون یا یکی از دادیاران را به نمایندگی در جلسه محاکماتی مزبور معرفی می کند.
تجدیدنظرخواهی از آرای محاکم جزایی از اختیارات و وظایف دادستان است. چنانچه حکمی موافق قانون نباشد یا در رسیدگی رعایت قوانین نشده باشد، حق تجدیدنظرخواهی برای دادستان باقی است.
اجرای احکام جزایی
پس از قطعی شدن حکم جزایی اعم از اینکه از جرایم مهم باشد، که منتهی به اعدام و قصاص باشد. یا از جرایم کم اهمیت و یا حبس و یا شلاق و جزای نقدی، جملگی زیر نظر و به دستور دادستان یا معاون او و یا دادیار اجرای احکام که تحت نظارت دادستان انجام وظیفه می‌کند، اجرا می‌شود.
اختیارات و وظایف اداری دادستان
در حالت کلی وظایف و مسئولیت های اداری دادستان را می توان حفظ حقوق مجانین، صغار و غایبان مفقودالاثر در نظر گرفت. وی برای انجام این وظایف از خدمات واحد امور سرپرستی محجوران دادسرای مربوطه استفاده می کند؛ این واحدها تحت نظر دادستان فعالیت می کنند. اما به صورت دقیق تر، در بررسی وظایف و اختیارات دادستان در قالب وظایف اداری، قانون امور حسبی وظایفی از جمله موارد زیر را بر عهده دادستان قرار داده است:
نظارت بر اعمال ضابطان
دادستان به عنوان رئیس دادسرا باید در نحوه فعالیت افراد و کارکنان مجموعه خود نظارت کند. تمامی ضابطان مشغول در دادسرا، آموزش‌های لازم را توسط دادستان دریافت می‌کنند. نظارت بر اعمل معاون، دادیار و بازپرس دادسرا اصلی‌ترین و مهم‌ترین وظیفه اداری دادستان به شمار می‌آید.
امور حسبی
حفظ حقوق افراد صغیر، مجنون و غایب مفقودالاثر از وظایف اداری دادستان است. واحدی با عنوان امور سرپرستی محجوران در دادسرا‌ها وجود دارد که این واحد تحت نظارت دادستان اداره می‌شود.
اختیارات دادستان در مرحله تحقیقات مقدماتی
در رابطه با وظایف دادستان در مرحله تحقیقات مقدماتی باید گفت که منظور از تحقیقات مقدماتی، تشکیل پرونده مقدماتی، جمع‌آوری دلایل به سود یا زیان متهم و اظهارنظر در مورد بزه‌کاری یا بی‌گناهی متهم است. تحقیقات مقدماتی در درجه اول، برعهده بازپرس است که دراصطلاح، قاضی تحقیق نامیده می‌شود. در این مرحله نیز دادستان نقش اساسی دارد.
حق تعلیمات و نظارت بر تحقیقات بازپرس از وظایف دادستان در این مرحله است که در ماده ۳ قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب و مواد ۵۹ و ۳۳ قانون آیین‌دادرسی کیفری ۱۲۹۰ پیش بینی شده است. در تحقیقات مقدماتی، دادستان شخصا می‌تواند حضور پیدا کند و از نزدیک تحقیقات را مشاهده کند. این موضوع در ماده ۳۶ قانون آیین دادرسی کیفری سال ۱۲۹۰ پیش‌بینی شده است. دادستان می‌تواند در تحقیقات مقدماتی جرایم غیرمهم (جرایم از نوع جنحه) و همچنین جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری استان نیست را شخصا و یا توسط دادیاران انجام دهد.