نحوه مطالبه وجه ضمانت و انواع وجه ضمانت

مطالبه وجه ضمانت

زمانی که بین دو یا چند نفر قراردادی منعقد می شود،  برابر مفاد آن قرارداد طرفین آن تعهداتی را نیز در مقابل هم به عهده می گیرند. در این میان برای الزام آورتر شدن برخی قراردادها و هنگام تنظیم آن، شروطی پیش بینی می شود که چنانچه طرف دیگر به تعهدات قرادادی خود عمل ننماید، وجهی را به عنوان خسارت به دیگری پرداخت کند، این مبلغ تعیین شده دارای ماهیتی خسارت گونه است، مطالبه وجه ضمانت یا در اصطلاح قانونی مدنی وجه التزام می نامند.

غالبا تعیین خسارت یا وجه ضمانت به صورت روزانه می باشد. طرفین توافق میکنند که اگر دیگری به فلان شرط قرارداد پایبند نبود، به ازای هر روز تاخیر در اجرا، مبلغی در قالب خسارت یا وجه التزام به طرف دیگر پرداخت کند. خانه ای را از دیگری خریداری نموده اید، شرط می شود که خانه باید در تاریخی مشخص تحویل خریدار گردد و در غیر این صورت به ازای هر روز تاخیر باید مبلغی به عنوان وجه ضمانت به شما پرداخت نماید. در صورتی که خانه در تاریخ معین شده یعنی ۳ماه بعد به شما تحویل شود. باید علاوه بر تحویل کامل خانه، به شما مبلغ وجه التزام یا وجه ضمانت یا خسارت قراردادی پرداخت گردد.

تعیین کردن خسارت در قرارداد

توجه کنید که هر زمان به شما از بابت یک معامله یا قرارداد خسارتی وارد ‌شود، شما قادر خواهید بود با وجود شرایطی این خسارت را  از طرف دیگر مطالبه نمایید. در برخی مواقع امکان دارد این خسارت در قرارداد پیش بینی شده باشد، که به آن وجه التزام یا وجه ضمانت قرارداد اطلاق می‌شود. گاهی خسارت در قرارداد پیش بینی نمی شود، البته این امر به معنای عدم تعلق خسارت نیست. در این حالت قانونگذار عنوان خسارت را خسارت قانونی نام نهاده است.از نظر عملی تفاوت خاصی بین خسارت قراردادی و وجه ضمانت متصور نیست و خسارت قراردادی و وجه التزام یا وجه ضمانت یک موضوع هستند.

انواع وجه ضمانت یا خسارت قراردادی

متعهدین در قرارداد، در دو حالت امکان دارد از تعهداتشان  تخلف یا سرپیچی کنند:

در حالت اول: متعهد کلا تعهدات خود را انجام نمی دهد.

در این حالت امکان دارد در قرارداد یک وجه ضمانت کلی به عنوان خسارت عدم انجام تعهد از سوی طرفین در حین انعقاد قرارداد ذکر شده باشد. که این خسارت را خسارت عدم انجام تعهد نام نهاده اند.

در حالت دوم: متعهد تعهد خود را با تاخیر انجام می دهد.

گاهی ممکن است در قرارداد برای هر روز تاخیر در عدم انجام تعهدات، مبلغی به عنوان وجه ضمانت در نظر گرفته شده باشد. به این خسارت، خسارت تاخیر در انجام تعهد اطلاق می‌شود.

شرط وجه ضمانت در قراردادها

با استناد به ماده ۲۳۰ قانون مدنی برخی از حقوق دانان بر این باور هستند که عقد و معامله با یکدیگر دارای تفاوت می باشند. آن ها معتقدند چون از واژه معامله «اگر در ضمن معامله شرط شود… » در تعریف وجه ضمانت استفاده شده است، بنابراین باید میان این دو واژه تفاوت قائل شد. طبق نظر این عده، معامله به رابطه‌ حقوقی طرفین گفته می‌شود که مربوط به امور مالی باشد. بر همین دیدگاه برخی وجه ضمانت را صرفا مختص عقود تملیکی می‌دانند.

در صورتی که چنین دیدگاهی به نظر درست و کامل نیست، زیرا وجه ضمانت به نوع خاصی از قراردادها مربوط نمی گردد و به طور کلی در خصوص هر تعهدی که در ضمن هر عقدی بر عهده‌ یکی از طرفین قرارداد یا هر دو، قرار می‌گیرد امکان تعیین وجه ضمانت وجود خواهد داشت.

اعتبار وجه ضمانت های غیر متعارف

گاهی ممکن است طرفین یک قرارداد بر وجه التزامی غیر متعارف و غیر منطقی توافق کرده باشند.مثلا خریدار مکلف شده است مبلغ یک میلیارد تومان را در تاریخی معین به عنوان بهای معامله به فروشنده پرداخت کند، حال در قرارداد پیش بینی می‌شود که خریدار مکلف است بابت هر روز تاخیر در پرداخت، مبلغ صد میلیون تومان به عنوان وجه ضمانت به فروشنده پرداخت نماید. چنین وجه ضمانتی اصلا متعارف نیست. دادگاه ها در پذیرش این وجه ضمانت ها دو رویه دارند:

رویه نخست:  طبق ماده‌ ۲۳۰ قانون مدنی در صورت توافق طرفین بر وجه ضمانت، دادگاه نمی‌تواند به مبلغی کمتر یا بیشتر از آنچه طرفین توافق کرده اند حکم صادر کند. لذا در رویه‌ی قضایی، برخی محاکم دقیقا طبق همین ماده عمل کرده، حتی اگر وجه ضمانت تعیین شده کاملا غیر منطقی یا غیر متعارف باشد.

رویه دوم: اما برخی دیگر از محاکم به وجه ضمانت های نامتعارف، فقط تا سقف تعهد اصلی رای می‌دهند. یعنی در صورتی که تعهد اصلی در قرارداد مثلا یک میلیارد تومان ذکر شده باشد و در قرارداد بابت هر روز تاخیر در پرداخت، مبلغ دویست میلیون تومان خسارت قراردادی تعیین شده باشد و خریدار ده روز در پرداخت تاخیر نموده باشد، در این حالت قاضی فقط به پرداخت یک میلیارد تومان بابت اصل دین و نهایتا یک میلیارد بابت خسارت قراردادی حکم می کند.

دادگاه صالح برای مطالبه وجه ضمانت

برای طرح دعوای مطالبه‌ وجه ضمانت، از لحاظ ذاتی دادگاه‌های عمومی و حقوقی صالح به رسیدگی هستند. از نظر محلی نیز دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده صالح به رسیدگی خواهد بود. لازم به یادآوری است  اگر مجموع مبلغ خسارت قراردادی از بیست میلیون تومان کمتر باشد، شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده صالح است.